Na afloop van een lezing die ik gaf over intercultureel samenwerken hoorde ik een anekdote over een Aziatische man die uitgenodigd was voor een sollicitatiegesprek bij een Nederlands bedrijf. Hij had de benodigde diploma’s, capaciteiten en ervaringen, en maakte grote kans om aangenomen te worden. Toch kreeg de Chinese sollicitant de baan niet. Als reden werd vermeld dat hij te afwachtend en te verlegen overkwam: hij maakte geen oogcontact.
Stel, je bent onderweg naar een belangrijke afspraak, bijvoorbeeld een sollicitatiegesprek. Je wilt daar op tijd zijn om een goede eerste indruk te maken. Onderweg kom je een – voor jou – belangrijk persoon tegen. Een persoon van wie je veel hebt geleerd en iemand voor wie je respect hebt, bijvoorbeeld je voormalige baas. Hij of zij begint een uitgebreid verhaal tegen je te vertellen. Het verhaal duurt en duurt. Intussen zit je op hete kolen. Als je gesprekspartner nog langer blijft doorgaan, kom je waarschijnlijk te laat op je afspraak. Wat doe je?
Het leren herkennen, begrijpen én benutten van culturele verschillen verloopt in drie stappen: Culturele bewustwording: wat zijn mijn eigen culturele normen en waarden? Culturele kennis: welke culturele standpunten heeft de ander? Culturele flexibiliteit: hoe zorgen we ervoor dat die mix aan normen, waarden, standpunten en meningen leiden tot creativiteit en groei i.p.v. ergernissen en ongemak? Deze aanpak wil ik graag met een concreet voorbeeld toelichten.
De komende weken koppelen miljoenen Nederlanders hun caravan of vouwwagen achter de auto. De zomervakantie is begonnen en we sluiten massaal aan in de blikken rij op weg naar het Zuiden, want: daar is het toch anders ‘warm’ dan hier. Hoewel we tegenwoordig voor een prikkie een all-inclusive vliegvakantie kunnen boeken, blijft voor veel Nederlanders kamperen de favoriete manier van vakantie vieren. Waarom doen Nederlanders dat zo graag? En hoe wordt er in Frankrijk (dat in de top drie van fijnste vakantielanden staat) tegen de Nederlandse kampeergewoontes aangekeken?
In het grote internationale hotel op Mallorca waar ik ooit werkte hadden we – als team – de taak om ervoor te zorgen dat de gasten hun geld in het hotel uitgaven in plaats van daarbuiten. Om dat voor elkaar te krijgen organiseerden we iedere avond een compleet programma. Hoe leuker het programma, hoe hoger de baromzet.
Nederland kent – evenals andere landen – veel subculturen. Die subculturen kun je indelen op basis van regio, stad of platteland, sociale klasse, leeftijd, geslacht, beroep, bedrijfscultuur en geloof. Daarnaast zijn er Nederlanders van wie de roots in een ander land liggen, zowel binnen als buiten Europa: Amerika, Duitsland, Marokko, Suriname, Spanje,Turkije etc. Uit welke (sub)cultuur je ook komt, voor iedereen gaat deze regel op: …
De tompouce … onmogelijk om fatsoenlijk te eten, maar ongekend populair. Vooral met Koningsdag. Waar komt deze lekkernij vandaan, waarom eten we hem massaal op deze feestdag en wat is de beste manier om dit koningsgebak te eten?
Hoe meer kilometers tussen de landen, hoe groter de cultuurverschillen zou je denken. Helaas… niets is minder waar, want ook binnen Europa zijn er tussen landen veel culturele verschillen, zoals bijvoorbeeld tussen Nederland en Frankrijk.
Als ik tijdens mijn interculturele workshops aan een groep Nederlanders vraag: “Hoe ervaren jullie het als mensen vaak te laat komen?” dan liegen de reacties er meestal niet om: laatkomers zijn irritant, ze schoppen het schema door de war en ze houden geen rekening met degenen die op hen wachten. Te laat komen is ongepast en respectloos. Vaak worden laatkomers zelfs als onbetrouwbaar bestempeld: “Je kunt niet op ze rekenen.”
De Franse ondernemer Sébastien vertelde mij dat hij als ambachtelijke Franse bakker in Nederland erg moest wennen aan de Nederlandse directheid: “Niet alleen op het gebied van onderhandelen, maar ook wat betreft de feedback van klanten. Als een klant hier niet tevreden is, wordt dat direct kenbaar gemaakt. Dat is fijn: dan weet je waar je aan toe bent en kun je er meteen iets aan doen. In Frankrijk is het geven van feedback onbeleefd. Klanten komen gewoon niet meer terug, als ze ergens ontevreden over zijn.”
Het weer in Nederland is een populair onderwerp van gesprek. Inhoudelijke discussies zijn dat zelden: vaak blijft het bij wat prietpraat of geklaag (te koud, te nat of te warm). Dat verandert vanaf het moment dat het kwik onder nul daalt.
Stel, je wordt verliefd op iemand uit een ander land. Zo verliefd, dat je besluit huis en haard achter te laten om een nieuw leven op te bouwen, samen met je geliefde. Daar sta je dan – met je diploma’s die daar niet geldig zijn – in een land waarvan je de taal en de cultuur niet kent. Iedereen die naar een ander land verhuist, ervaart in meer of mindere mate een cultuurschok. De culturele waarden die we op jonge leeftijd hebben meegekregen zijn zo vanzelfsprekend geworden dat ze deel zijn gaan uitmaken van ons onderbewuste.
“Zij zijn groot en ik ben klein en dat is niet eerlijk”: bij veel mensen roept deze ietwat beteuterde uitspraak van het tekenfilmfiguurtje Calimero, dat in 1963 voor het eerst op de buis verscheen, herinneringen op. Denkt een kleine partij, persoon of organisatie niet serieus te worden genomen door een grotere partij? Dan wordt dit inmiddels het calimero-complex genoemd: zij zijn groot en ik ben klein. Datzelfde calimero-complex geldt ook tussen buurlanden, maar heet dan het “kleine-burencomplex”: het verschijnsel waarbij landen die aan elkaar grenzen elkaar bekritiseren en bespotten. Dit gaat bijvoorbeeld op voor Engelsen, Schotten en Ieren; voor Zweden, Denen, Noren en Finnen – maar ook voor Belgen, Nederlanders en Duitsers.
Door de coronapandemie kwamen er dit jaar honderden nieuwe woorden bij zoals hoestschaamte, anderhalvemetersamenleving, kuchscherm, coronakilo’s, virusontkenners, raambezoek etc. Grote kans dat het woord van het jaar 2020 – waarvoor tot 14 december gestemd kan worden – corona-gerelateerd is.
Toen de tweede coronagolf in Nederland een paar weken geleden meer besmettingen veroorzaakte dan in andere landen, logen de krantenkoppen en -berichten er niet om:“ Nederlanders weten het altijd beter”, “ Koppig egoïsme maakt van Nederland het slechtste jongetje van de klas”, “ Nederlanders zijn eigenwijs en laks met regels”, De toegenomen besmettingen zouden (deels) het gevolg zijn van de eigenwijsheid, de betweterigheid en het egoïsme van de Nederlanders, omdat zij zich liever niets aantrekken van regels. Klopt dat wel? En welke typisch Nederlandse eigenschappen hebben – los van onze eigen persoonlijkheid – dan de meeste invloed op de individuele keuzes die mensen maken tijdens een crisis zoals de coronacrisis? In dit artikel beperk ik me tot de drie meest relevante culturele aspecten.
Het Verenigd Koninkrijk is slechts een uurtje vliegen vanaf Nederland. Als we gaan samenwerken met de Britten, zal het met die cultuurverschillen dus wel meevallen, toch? Nederlanders staan er immers om bekend dat ze goed Engels spreken; en ook qua humor zitten we vaak op een lijn. Helaas gaat het toch regelmatig mis, bijvoorbeeld tijdens het zakendoen – want: “Waarom zeggen Engelsen niet gewoon wat ze bedoelen?”
Als Nederlanders in een restaurant het eten niet goed vinden, maken ze dat (bijna) nooit kenbaar op het moment dat de ober vraagt of alles naar wens is. Dat kreeg ik vaak te horen tijdens de interviews – die ik voor mijn boeken voerde – met ondernemers en managers uit verschillende landen en culturen. Er zijn 3 redenen waarom Nederlanders hun emoties liever in toom houden en terugdeinzen voor het aangaan van confrontaties.
Hoewel Italianen de naam hebben – en er waarschijnlijk het meest over praten – zijn ze niet de grootste koffieleuten. Cappuccino drinken na 11.00 uur is in Italië over het algemeen not done. Welke landen domineren dan wel de jaarlijkse lijst van koffie consumerende landen? En wat zegt dat over de cultuur en hoe andere landen daar tegenaan kijken?
Het verschil in servicegerichtheid was één van de dingen die de Amerikaanse intercultureel coach Lisa Ross-Marcus opviel toen ze ruim 30 jaar geleden naar Nederland kwam: “Toen ik hier voor het eerst in een restaurant kwam, kon ik de reactie van het meisje dat ik wenkte gewoon niet geloven. Ze zei letterlijk: ‘Zie je niet dat ik bezig ben? ’” Volgens Lisa zijn er verschillende redenen waarom de servicegerichtheid in de Verenigde Staten anders is dan hier.
Vandaag de dag kunnen we op allerlei manieren contact leggen met mensen over de hele wereld. We kunnen naar elkaar toe reizen, maar we kunnen ook bellen, skypen, appen etc. Er zijn tal van communicatiemiddelen voor handen die het ons heel makkelijk maken om op een goede manier samen te werken met verschillende culturen. Hoe komt het dan dat interculturele samenwerking nog vaak leiden tot onbegrip, misverstanden en soms zelfs conflicten? Daarvoor moeten we eerst begrijpen hoe cultuur werkt.
