Dit blog gaat over de Nederlandse (zakelijke) cultuur en hoe die wordt ervaren door mensen (met roots) uit andere landen en culturen. Het hoofdstuk gaat dus niet over hoe of wie de ‘de Nederlander’ is. Cultuur gaat immers over hoe je de werkelijkheid waarneemt en niet over hoe de werkelijkheid is.
Iedere cultuur heeft een eigen gevoel voor humor, met eigen grappen en gevoeligheden. Grappen die mensen in het ene land doen schateren van het lachen, kunnen in een andere omgeving tot pijnlijke stiltes leiden. Bij cultuurverschillen in humor gaat het er vooral om wat wel en niet door de beugel kan. Zo kan humor volledig stuklopen op andere percepties over hiërarchie. Twee medewerkers die samen lachen om hun baas: dat kan in de meeste culturen nog wel – mits die baas er niet bij is. Als die baas echter de leider van een land is, of de koning of de koningin, dan is het in veel gevallen oppassen geblazen. Toch hebben alle culturen iets belangrijks gemeen als het om humor gaat.
We hebben ze allemaal: stereotypen en vooroordelen. De hele dag door is ons brein bezig met het structureren en benoemen van dingen, gebeurtenissen en levende wezens. Tegelijkertijd kloppen stereotypen vaak niet, en vellen we – overtuigd van ons eigen gelijk – regelmatig een oordeel over het gedrag van mensen om ons heen. Discriminatie komt in alle bevolkingsgroepen van de wereld voor; iedereen maakt zich ongewild en onbewust weleens schuldig aan racisme. Laten we daarom deze actuele thema’s eens onder de loep nemen: Wat zijn stereotypen? Hoe ontstaan vooroordelen? Wat is het verschil tussen discriminatie en racisme? En wat betekent de term ‘wit privilege’?
Hoewel cultuur relatief is, ieder land allerlei subculturen kent en onze persoonlijkheid niet alleen door cultuur wordt gevormd, kan het weldegelijk effectief zijn om jezelf onderstaande vragen te stellen, als je met verschillende culturen samenwerkt:
Als productmanager voor België en China werkte de Belgische Fanny Spruytte een aantal jaar voor een Nederlandse uitgeverij. Om de boeken van deze uitgeverij onder de aandacht te brengen besloot Fanny, samen met een collega, een aantal dagen op een beurs in België te gaan staan. De Belgische standhouders bleven allemaal keurig achter hun stand, terwijl de bezoekers voorbij liepen. Fanny en haar collega besloten tot een andere aanpak.
Toen ik als 20-jarige voor het eerst in Frankrijk ging werken – en later ook in Spanje, Italië en Oostenrijk, nam ik onbewust mee: mijn Nederlandse directheid, mijn hang naar gelijkheid (de baas is ook maar gewoon een mens) en de Nederlandse stiptheid. Ik wist toen niet: dat mijn directheid bot en arrogant over kon komen op mijn Franse collega’s; dat je respect moet tonen voor ‘de baas’; dat ‘tijd’ een ruimer begrip is in Frankrijk: later op een afspraak verschijnen is heel normaal. Hoewel ik het erg naar mijn zin had in het hotel waar ik werkte, merkte ik dat er soms misverstanden en wederzijds onbegrip ontstonden. Ik begreep niet waardoor dat kwam. Ik kon er niet mijn vinger opleggen.
Stel, je wordt uitgenodigd voor een verjaardag. Dan zijn we in Nederland over het algemeen vrij duidelijk in onze antwoorden. We zeggen bijvoorbeeld:“Bedankt voor de uitnodiging! Leuk, ik ben erbij.” of “Nee sorry, dat gaat me niet lukken. Misschien volgende keer.” of “Ik moet even overleggen, maar ik laat het je zo snel mogelijk weten.” Als we ons eigen feestje gaan voorbereiden, kunnen we dankzij deze duidelijke reacties van anderen vrij goed inschatten hoeveel mensen zullen komen en hoeveel boodschappen we moeten doen.
Dennis, een Nederlandse sales consultant die jarenlang als expat in India woonde, was nog niet zo lang in India werkzaam toen zijn dochter jarig was. In tegenstelling tot veel collega expats woonde hij niet op een compound met andere Nederlanders, maar tussen de lokale bevolking.
Dennis en zijn vrouw kenden op dat moment nog niet zoveel mensen en besloten daarom haar verjaardag klein te vieren. Ze nodigden ongeveer 20 vrienden uit. Vooraf deden ze boodschappen en stemden de hoeveelheid eten en drinken af op het aantal personen dat ze verwachtten. Alles leek goed voorbereid. Totdat de bel ging en er opeens 80 man op de stoep stond. Wat bleek: iedere genodigde had zijn of haar familie meegenomen.
Onlangs hoorde ik een anekdote over een Aziatische man die uitgenodigd was voor een sollicitatiegesprek bij een Nederlands bedrijf. Hij had de benodigde diploma’s, capaciteiten en ervaringen, en maakte grote kans om aangenomen te worden. Toch kreeg de Chinese sollicitant de baan niet. Als reden werd vermeld dat hij te afwachtend en te verlegen overkwam: hij maakte geen oogcontact.
Stel, je bent onderweg naar een belangrijke afspraak, bijvoorbeeld een sollicitatiegesprek. Je wilt daar op tijd zijn om een goede eerste indruk te maken. Onderweg kom je een – voor jou – belangrijk persoon tegen. Een persoon van wie je veel hebt geleerd en iemand voor wie je respect hebt, bijvoorbeeld je voormalige baas. Hij of zij begint een uitgebreid verhaal tegen je te vertellen. Het verhaal duurt en duurt. Intussen zit je op hete kolen. Als je gesprekspartner nog langer blijft doorgaan, kom je waarschijnlijk te laat op je afspraak. Wat doe je?
Vandaag de dag kunnen we op allerlei manieren contact leggen met mensen over de hele wereld. We kunnen naar elkaar toe reizen, maar we kunnen ook bellen, skypen, appen etc. Er zijn tal van communicatiemiddelen voor handen die het ons heel makkelijk maken om op een goede manier samen te werken met verschillende culturen. Hoe komt het dan dat interculturele samenwerking nog vaak leiden tot onbegrip, misverstanden en soms zelfs conflicten? Daarvoor moeten we eerst begrijpen hoe cultuur werkt.
Het leren herkennen, begrijpen én benutten van culturele verschillen verloopt in drie stappen: Culturele bewustwording: wat zijn mijn eigen culturele normen en waarden? Culturele kennis: welke culturele standpunten heeft de ander? Culturele flexibiliteit: hoe zorgen we ervoor dat die mix aan normen, waarden, standpunten en meningen leiden tot creativiteit en groei i.p.v. ergernissen en ongemak? Deze aanpak wil ik graag met een concreet voorbeeld toelichten.
De komende weken koppelen miljoenen Nederlanders hun caravan of vouwwagen achter de auto. De zomervakantie is begonnen en we sluiten massaal aan in de blikken rij op weg naar het Zuiden, want: daar is het toch anders ‘warm’ dan hier. Hoewel we tegenwoordig voor een prikkie een all-inclusive vliegvakantie kunnen boeken, blijft voor veel Nederlanders kamperen de favoriete manier van vakantie vieren. Waarom doen Nederlanders dat zo graag? En hoe wordt er in Frankrijk (dat in de top drie van fijnste vakantielanden staat) tegen de Nederlandse kampeergewoontes aangekeken?
In het grote internationale hotel op Mallorca waar ik ooit werkte hadden we – als team – de taak om ervoor te zorgen dat de gasten hun geld in het hotel uitgaven in plaats van daarbuiten. Om dat voor elkaar te krijgen organiseerden we iedere avond een compleet programma. Hoe leuker het programma, hoe hoger de baromzet.
Nederland kent – evenals andere landen – veel subculturen. Die subculturen kun je indelen op basis van regio, stad of platteland, sociale klasse, leeftijd, geslacht, beroep, bedrijfscultuur en geloof. Daarnaast zijn er Nederlanders van wie de roots in een ander land liggen, zowel binnen als buiten Europa: Amerika, Duitsland, Marokko, Suriname, Spanje,Turkije etc. Uit welke (sub)cultuur je ook komt, voor iedereen gaat deze regel op: …
De tompouce … onmogelijk om fatsoenlijk te eten, maar ongekend populair. Vooral met Koningsdag. Waar komt deze lekkernij vandaan, waarom eten we hem massaal op deze feestdag en wat is de beste manier om dit koningsgebak te eten?
Hoe meer kilometers tussen de landen, hoe groter de cultuurverschillen zou je denken. Helaas… niets is minder waar, want ook binnen Europa zijn er tussen landen veel culturele verschillen, zoals bijvoorbeeld tussen Nederland en Frankrijk.
Als ik tijdens mijn interculturele workshops aan een groep Nederlanders vraag: “Hoe ervaren jullie het als mensen vaak te laat komen?” dan liegen de reacties er meestal niet om: laatkomers zijn irritant, ze schoppen het schema door de war en ze houden geen rekening met degenen die op hen wachten. Te laat komen is ongepast en respectloos. Vaak worden laatkomers zelfs als onbetrouwbaar bestempeld: “Je kunt niet op ze rekenen.”
De Franse ondernemer Sébastien vertelde mij dat hij als ambachtelijke Franse bakker in Nederland erg moest wennen aan de Nederlandse directheid: “Niet alleen op het gebied van onderhandelen, maar ook wat betreft de feedback van klanten. Als een klant hier niet tevreden is, wordt dat direct kenbaar gemaakt. Dat is fijn: dan weet je waar je aan toe bent en kun je er meteen iets aan doen. In Frankrijk is het geven van feedback onbeleefd. Klanten komen gewoon niet meer terug, als ze ergens ontevreden over zijn.”
Het weer in Nederland is een populair onderwerp van gesprek. Inhoudelijke discussies zijn dat zelden: vaak blijft het bij wat prietpraat of geklaag (te koud, te nat of te warm). Dat verandert vanaf het moment dat het kwik onder nul daalt.
