Dit blog gaat over de Nederlandse cultuur en hoe die wordt ervaren door mensen uit andere landen en culturen. 

Hoewel ik de culturele eigenschappen uit het schema regelmatig check en bespreek met de internationale deelnemers uit mijn workshops en trainingen, zullen niet alle Nederlanders deze typisch kenmerken herkennen. Een Fries is immers geen Limburger en in de randstad gelden andere normen en waarden dan in de kleine dorpjes. Daarom wil ik in dit artikel nogmaals benadrukken dat dit overzicht aangeeft hoe mensen uit andere landen Nederlanders – over het algemeen – zien en ervaren.

Goed geregeld
Het eerste wat de meeste mensen uit andere landen opvalt als ze naar Nederland komen, is de gestructureerde samenleving. ”Alles is goed geregeld.” De wegen zijn goed onderhouden en de verkeersborden zijn duidelijk; de treinen rijden op tijd; het is hier schoon; het assortiment in de winkels is uitgebreid en netjes; de wetten en regels zijn stabiel; informatie is toegankelijk en transparant; en er is een sociaal stelsel. Dit valt zowel mensen op van over de grens als Nederlanders die hier terugkeren nadat ze een tijdje in het buitenland hebben gewoond. Al kan, na verloop van tijd, de perceptie veranderen van wat ‘goed geregeld’ is. Het blijft relatief wat je daaronder precies verstaat.

Wetten en regels
Nederland is een land dat deels is gemaakt – en niet op natuurlijke wijze ontstaan. De bewoners van de Lage Landen maakten van water land en ontwikkelden een dusdanig stelsel aan dijken, molens, pompen en gemalen dat we in staat zijn om in dat deel nu onder de zeespiegel te leven. Om dat stelsel in tact te houden, is een goede samenwerking nodig.

Naast de overlegstructuur werden wetten en regels bedacht, grotendeels vanuit dat oorspronkelijke doel: voorkomen dat we alsnog natte voeten krijgen – en zodoende vermijden dat er chaos ontstaat in een klein land met zoveel inwoners.

Klagen
Pragmatisch zijn veel Nederlanders ook. Al eeuwenlang lossen we de problemen met de natuur systematisch op en zetten zowel water als land naar onze hand. Nederlanders staan bekend als oplossingsgericht en weten van aanpakken.

Die mentaliteit heeft wel een keerzijde: als het vervolgens even anders loopt dan we hadden bedacht, gaan we snel over tot klagen. Kan iets dat kapot is niet snel worden gerepareerd? Dan raken we geïrriteerd. In culturen die meer in harmonie met de natuur leven, zijn kapotte spullen nauwelijks een bron van ergernis. Repareren kan altijd later nog. Voor Nederlanders die in het buitenland verblijven, is het soms moeilijk om aan te zien dat problemen of conflicten zelden meteen worden opgelost.

Eindeloos opnieuw inrichten
Zowel de noodzaak als de behoefte om elk stuk land steeds opnieuw vorm te geven is diepgeworteld. Dat geldt ook voor gebouwen, en de huizen. Mensen die voor het eerst Nederland bezoeken verbazen zich nog weleens over de plantjes voor de ramen en de schoongeveegde stoepen. Zelfs de wc wordt gestyled met creatieve snuisterijtjes en foto’s aan de muur. Of dat inderdaad allemaal mooi is? Over smaak valt natuurlijk te twisten.

Doe maar gewoon en het gelijkheidsstreven
Het befaamde zinnetje ”Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg” kwam in de interviews steeds weer terug: in Nederland wordt met je kop boven het maaiveld uitsteken niet altijd gewaardeerd. Hoewel Nederlanders gemakkelijk ergens op afstappen, zorgt de ‘doe-maar-gewoon’-mentaliteit er volgens de ondervraagden en de deelnemers uit mijn workshops voor dat Nederlanders zelden met hun successen te koop lopen. Tegenwoordig mogen we best uitspreken dat we trots zijn op onze prestaties; maar als je succes hebt, ben je in Nederland toch nog steeds het meest geliefd als je ‘lekker gewoon’ blijft.

Door o.a. het gelijkheidsstreven is de machtafstand (dimensie van Hofstede) tussen de baas en zijn of haar werknemers in Nederland veel kleiner dan in andere landen. Alleen al het feit dat Nederlandse leidinggevenden op de fiets naar hun werk gaan, is voor werknemers en werkgevers over de grens onbegrijpelijk. De afkeer van dikdoenerij heeft volgens de deelnemers soms wel een slechte invloed op onze servicegerichtheid: in Nederland is de klant zelden koning, wanneer je onze hulpvaardigheid vergelijkt met landen als Amerika.

Dutch directness
De Nederlandse directheid wordt eveneens regelmatig genoemd. Los van de maatschappelijke discussie die af en toe oplaait over wat je wel of niet kunt zeggen, gaven vele ondervraagden aan dat zij twee verschillende vormen van directheid ervaren. Je kunt direct zijn in je manier van informatie overdragen én je kunt direct zijn in de manier waarop je feedback geeft.

Nederlanders scoren in beide vormen hoog. Ten eerste geloven we dat de meest effectieve vorm van communicatie simpel, duidelijk en expliciet is. Dat geldt vooral voor Nederlanders van boven de rivieren. In het Zuiden is de communicatie wat indirecter.

Ten tweede geven we over het algemeen gemakkelijk (negatieve) feedback. Deze feedback betreft vooral het werken en ondernemen. Geen wonder, want als handelaren geloven we al eeuwenlang dat eerlijkheid en transparantie nodig zijn om effectief zaken te doen. In de meeste andere landen vindt men negatieve feedback geven juist heel onbeleefd en beledigend.

Consensus
Nederlanders hoeven niet per se hun gelijk te halen. De Dutch directness heeft dus vooral een praktische functie en is bedoeld om snel een deal te kunnen sluiten en overeenstemming te bereiken.

Afspraak is afspraak
In Nederland kennen we lineaire tijd: tijd is schaars en deadlines zijn heilig. Alles verloopt stap voor stap. Agenda’s en schema’s bepalen de volgorde van de activiteiten. In een zakelijke omgeving wordt deze eigenschap vaak wel gewaardeerd door mensen uit andere landen. Je kunt je dag op een efficiënte manier indelen. In de privésfeer daarentegen wordt deze mentaliteit vaak als bizar ervaren: je agenda raadplegen om een afspraak te maken met familie?

Alles draait om geld
Nederland is vergeleken bij vele andere landen een taakgericht land. Het vertrouwen binnen arbeidsrelaties is over het algemeen gebaseerd op vertrouwen in de kennis en capaciteiten van personen: “Je levert goed werk, je bent altijd op tijd, dus ik vertrouw je en werk daarom graag met je samen.” Gaat het fout met een zakelijke deal of een arbeidsovereenkomst? Dan doen de betrokkenen een beroep op advocaten en juristen. In relatiegerichte landen zoals bijvoorbeeld Brazilië gaat aan zakendoen een uitgebreide persoonlijke kennismaking vooraf. Pas nadat mensen eerst op persoonlijk niveau contact met elkaar hebben gemaakt, gaan ze met elkaar in zee.

Deze taakgerichtheid is één van de moeilijkste Nederlandse culturele eigenschappen voor mensen uit andere landen en culturen en wordt niet altijd positief opgevat: ”Alles draait hier om geld.” De Nederlandse manier van netwerken wordt regelmatig als kunstmatig of oppervlakkig ervaren. “Hier willen mensen vooral weten wat je doet – met als insteek ‘wat kunnen we voor elkaar bete- kenen?’ – in plaats van wie je bent,” merkte een aantal deelnemers op die zelf uit een relatiegerichte cultuur afkomstig is.

Het kan zodoende enige tijd duren, voordat je als buitenlander aan de Nederlandse verkoopgerichte manier van netwerken gewend raakt. Heb je eenmaal door hoe het hier werkt? Dan kun je in korte tijd veel mensen leren kennen – zonder dat je direct vast zit aan allerlei sociale verplichtingen.

Individualisme
Mensen uit landen valt vaak het individualistische karakter van Nederland op. Nederland kent een samenleving waarbij bijna alles zodanig is geregeld dat je zo onafhankelijk mogelijk kunt leven. Kinderen leren al op jonge leeftijd om voor zichzelf op te komen en een eigen mening te hebben.

In collectivistische samenlevingen als Griekenland of Indonesië leren kinderen juist ‘wij’-georiënteerd te zijn en in harmonie te blijven met de groep waarin ze leven, werken en studeren. In deze culturen zijn er meer sociale en financiële verplichtingen die voor de totale familie gelden (inclusief ooms, tantes, neven en nichten). Ieder familielid kan rekenen op hulp. Bij rituelen als huwelijken en begrafenissen zal zelden iemand ontbreken.

Nederlandse managers die uitgezonden worden naar collectivistische landen verbazen zich er soms over dat werknemers ‘familieomstandigheden’ opgeven als reden voor hun afwezigheid. In individualistische samenlevingen zoals Nederland is familie eveneens belangrijk, maar overheerst het kerngezin (vader, moeder en de kinderen). Contact met de overige familieleden wordt over het algemeen bewust gepland. Daarom wordt er in Nederland veel waarde gehecht aan het fenomeen ‘familiedagen’.

Onafhankelijkheid
Nederlanders staan, ondanks hun vrijgevigheid als het om goede doelen gaat, bekend om hun koopjesjacht en zuinigheid. Denk maar aan het sparen van zegeltjes. Daarnaast zijn we zo ongeveer het best verzekerde volk ter wereld. De doorsnee Nederlander besteedt jaarlijks duizenden euro’s aan verzekeringspremies.

De sterke hang naar onafhankelijkheid brengt, naast zuinigheid, ook een zekere angst met zich mee. De angst bijvoorbeeld dat niemand je te hulp zal schieten als je wordt getroffen door een ramp waarvoor je je best had kunnen ‘indekken’. Zuinigheid, onafhankelijkheid en zelfredzaamheid zijn daarom stevig verankerd in de Nederlandse cultuur.

Gastvrij of niet?
De Nederlandse agendacultuur en het individualistische karakter zorgen ervoor dat bezoekers van buitenaf ons – ondanks de openheid en vriendelijkheid (zoals velen dat ervaren) – nog weleens als afstandelijk en ‘minder gastvrij’ ervaren. Veel Nederlanders kunnen zonder enige schroom zeggen: “Dat komt mij niet zo goed uit”, als bezoekers van heinde en ver aankondigen spontaan langs te komen. In veel andere landen is dat ondenkbaar. Staat iemand onverwacht bij je op de stoep, dan haal je alles uit de kast om tijd te besteden aan jouw gast en het hem of haar zo veel mogelijk naar de zin te maken.

Scheiding tussen werk en privé
In Nederland zijn werk en privé over het algemeen gescheiden. Welke terreinen privé of openbaar zijn, verschilt per cultuur. Voor veel Nederlanders is hun huis privé. Zij zullen zakelijke relaties daarom zelden thuis uitnodigen of meenemen naar feestjes. In andere landen is dat juist heel gewoon.

Feminien
Nederland is een feminiene maatschappij, net als Noorwegen en Zweden. In feminiene culturen (dimensie van Hofstede) streven de inwoners veelal naar een welvaartsmaatschappij. Ze werken om te leven – en niet andersom, zoals in veel masculiene culturen – en zijn minder gevoelig voor status.

Daarom zijn ze ook minder prestatiegericht dan mensen uit masculiene culturen: In een land als Amerika word je op een voetstuk geplaatst als je goed presteert. Kom je uit zo’n masculiene cultuur, dan kun je tijdens een sollicitatie in Nederland je neus flink stoten op het moment dat je gaat ‘opscheppen’ over wat je allemaal aan vaardigheden in huis hebt. Jezelf op de borst slaan is in Nederland not done. Omgekeerd lopen Nederlanders – mede door hun ‘doe maar-gewoon’-mentaliteit – soms kansen in het buitenland mis, omdat ze te bescheiden zijn.

Dat status hier veel minder belangrijk is dan in andere landen, wordt overigens regelmatig als prettig ervaren. Zo sprak ik een Marokkaanse man die tijdelijk voor een Nederlands bedrijf kwam werken. Hij vond het een verademing dat het bezitten van een mooie auto of een mooi huis in Nederland minder relevant is. “Het eerste wat ik heb gekocht, is een fiets,” vertelde hij me.

Vergaderen, overleggen, polderen: iedere mening telt
Het eindeloze vergaderen ervaren veel mensen van over de grens als storend, evenals de al eerder genoemde regelzucht: “Nederlanders willen altijd eerst overleggen.” Dat vreet tijd!

Het ‘polderen’ heeft een historische reden: om stukken land droog te krijgen én te houden, moesten de bewoners van de Lage Landen eeuwen geleden al leren samenwerken. Als de één zijn dijken slecht onderhield, kon het land van de ander eveneens overstromen. Zo ontstond onze overlegcultuur.

In de Late Middeleeuwen gebeurde dat in de vorm van waterschappen (de basis van het poldermodel), ook wel hoogheemraadschappen genoemd. In deze lokale samenwerkingsverbanden zaten o.a. boeren en kooplieden met elkaar om de tafel om de waterhuishouding in de regio te regelen. In die tijd leerden Nederlanders op een pragmatische manier tot gezamenlijke besluiten te komen. We moesten – en moeten nog steeds – er hoe dan ook altijd samen uitkomen.

Cultuur is relatief
Hoe mensen naar een andere cultuur kijken, blijft afhankelijk van hun eigen roots. Vraag je aan een Engelsman hoe het is om met Fransen samen te werken, dan zal hij wellicht beweren dat de Fransen chaotisch zijn en altijd te laat komen. Stel je diezelfde vraag aan iemand uit India, dan krijg je vermoedelijk als antwoord dat Fransen zich juist vasthouden aan hun planning en zelden flexibel zijn. Dit soort tegenstellingen zie je veel minder als het om Nederlanders gaat.

De geïnterviewden uit mijn boeken en de deelnemer van mijn workshops zijn het over veel Nederlandse eigenschappen eens – uit welk land of welke cultuur ze zelf ook afkomstig zijn. Daarvoor komt steeds weer dezelfde verklaring bovendrijven, als ik uitzoek hoe deze eigenschappen zijn ontstaan – ongeacht welk onderwerp het betreft.

De Nederlandse directheid, de hang naar onafhankelijkheid, vrijheid en gelijkheid, de ‘doe-maar-gewoon’-mentaliteit, de vele regels, de vooruitstrevendheid, de vindingrijkheid, de handelsmentaliteit, het eindeloze discussiëren en overleggen, het klagen, zegeltjes sparen, het opgeheven vingertje, maar ook de openheid en vriendelijkheid, de fietsers, het vele koffie drinken en het fenomeen gezelligheid… Cultureel gedrag is vaak te herleiden tot de geschiedenis, maar ook tot de ligging van een land zoals in ons geval (deels) de ligging aan het water, de omgang met het water en het profiteren van water.