Saskia Maarse | 8 februari 2024

Vooroordelen. We hebben ze allemaal. Het zijn – vaak emotioneel geladen – vooringenomen meningen, aannames en veronderstellingen, zonder dat we daarvoor voldoende bewijs of reden hebben. Meestal richten vooroordelen zich op negatieve eigenschappen van een bepaalde groepering, bijvoorbeeld: Amerikanen zijn luidruchtig, voetbalsupporters zijn vandalistisch, oudere mensen begrijpen technologie niet, vrouwen praten meer dan mannen.

Naast vooroordelen hebben we ook bias. Hoewel die twee termen vaak door elkaar gebruikt worden is bias een bredere term die verwijst naar systematische neigingen of voorkeuren die ons handelen en denken beïnvloeden. Een paar voorbeelden zijn:

• Bevestigingsbias: we besteden aandacht aan de informatie die onze veronderstellingen en meningen bevestigen. Bijvoorbeeld: als we geloven dat een bepaald dieet werkt, zijn we geneigd alleen de positieve reviews te lezen en te onthouden, terwijl we negatieve ervaringen negeren.
• Negativiteitsbias: we focussen ons op die ene boze klant in plaats van op al die andere positieve klantervaringen.
• Affiniteitsbias: we hebben de neiging om de voorkeur te geven aan mensen die op onszelf lijken. Bijvoorbeeld: bij een sollicitatie kunnen we onbewust de voorkeur geven aan kandidaten die dezelfde interesses delen.
• Primacy-effect (voorrangeffect): ongemerkt en onbewust hebben we vaak de voorkeur voor de eerste sollicitant met wie we kennismaken.
• Halo-effect: we vellen snel een oordeel over een persoon op basis van een enkele positieve eigenschap. Bijvoorbeeld: als we iemand aantrekkelijk vinden, kan de neiging ontstaan ook andere positieve eigenschappen aan die persoon toe te schrijven, zelfs als daar weinig bewijs voor is.

Hoewel onbewuste vooroordelen onderdeel zijn van ons mens-zijn – ze voorkomen dat onze hersenen te veel overprikkeld raken door de enorme informatie-overload – beperken ze ons. Ze zorgen voor blikvernauwing en kunnen zelfs schadelijk zijn als we er niets aan doen. Vooroordelen leiden er immers toe dat mensen niet meer individueel beoordeeld worden op wie ze zijn.

Om inzicht te krijgen in hoe vooroordelen ontstaan moeten we onze identiteit verkennen en begrijpen welke factoren een rol spelen:

Taal
Welk taal/ talen spreek je? Heb je een accent?

Geloof
Ben je gelovig? En zo ja, welk geloof hang je aan?

Informatie
Waarnaar luister je? Wat lees je? Welke media raadpleeg je? Door de komst internet en AI komt er steeds meer informatie op ons af. En de algoritmen op sociale media zorgen ervoor dat onze overtuigingen telkens worden bevestigd.

Opleiding
Naar welke middelbare school, vakschool, hogeschool en/of universiteit ben je geweest? Heb je meegekregen dat je eerst een opleiding of studie moet volgen voordat je gaat werken of juist andersom?

Beroep
Ben je advocaat, zorgprofessional, bouwvakker of bijvoorbeeld IT-er? Draag je wel of geen werkgerelateerde kleding zoals een uniform?

Context
In welke levensfase zit je? Onze identiteit verandert in de loop van ons leven. Als student zie je jezelf en de wereld anders dan wanneer je eenmaal een beroep uitoefent. Ook zaken als leeftijd, gender, geslacht, ras, generatie, sociale status, burgerlijke staat, gewicht, lengte, gezondheid, woonomgeving, werkomgeving et cetera spelen een rol.

Cultuur
Welke culturele normen, waarden, tradities en gewoontes heb je meegekregen op jonge leeftijd?

Ervaringen
Ben je weleens verhuisd? Ben je onlangs van baan veranderd? Heb je een nieuwe relatie? Onze ervaringen maken indruk en hebben invloed op hoe we naar de toekomst kijken en welke keuzes we maken.

Karakter
Ben je verlegen of leg je juist makkelijk contact?  Ben je afwachtend of onderneem je snel actie? Ben je voorzichtig of neem je graag risico’s?

Al deze kenmerken – er zijn er nog veel meer – zijn onderdeel van onze identiteit en dragen bij aan ons wereldbeeld, onze opvattingen en onze voorkeuren. Het goede nieuws is dat onze hersenen niet alleen zijn ingesteld op vooroordelen, maar ook op groei en verandering. We kunnen vooroordelen dus leren herkennen en overwinnen. Het kost alleen wel tijd en moeite.

De eerste stappen daarbij zijn bewustwording en zelfkennis!

Hopelijk helpt dit overzicht je daarbij …

Lees ook het volgende blog:
Wat zijn stereotypen? Hoe ontstaan vooroordelen? Wat is het verschil tussen discriminatie en racisme? En wat betekent de term ‘white privilege’ eigenlijk?

Saskia Maarse is intercultureel spreker, trainer en auteur. Ze geeft lezingen en workshops over cultuurverschillen, cultural awareness en de Nederlandse (zakelijke) cultuur in relatie tot andere culturen.