Wat is cultuur?
Saskia Maarse | 9 augustus 2021
Vandaag de dag kunnen we op allerlei manieren contact leggen met mensen over de hele wereld. We kunnen naar elkaar toe reizen, maar we kunnen ook bellen, appen, elkaar online ontmoeten etc. Er zijn tal van communicatiemiddelen voor handen die het ons heel makkelijk maken om op een goede manier samen te werken met verschillende culturen. Hoe komt het dan dat interculturele samenwerking nog vaak leiden tot onbegrip, misverstanden en soms zelfs conflicten? Daarvoor moeten we eerst begrijpen hoe cultuur werkt.
Cultuur gaat over perceptie. We zien wat we hebben geleerd te zien, maar zien niet altijd wat de ander ziet. Met als gevolg dat we woorden, symbolen, houding en gedrag van de mensen uit andere culturen vaak verkeerd interpreteren. Met alle gevolgen van dien. Daarnaast hebben we voortdurend te maken met verschillen in communicatie- en leiderschapsstijlen, in het aangaan en onderhouden van relaties en in het opbouwen van wederzijds vertrouwen. Hoe kunnen we het beste omgaan met al die verschillen? Daarvoor moeten we weten wat cultuur is.
Wat is cultuur?
Er zijn ontelbaar veel boeken geschreven over het fenomeen cultuur, maar in deze blog houd ik het bij een korte omschrijving. Cultuur is een verzameling van betekenissen die we als groep geven aan producten, situaties en gedrag. Een culturele groep kan zijn: een land, een stad, maar ook een bedrijf of een vereniging – denk bijvoorbeeld aan studentenverenigingen.
Cultuur is als een ui. Het bestaat uit een aantal lagen:
De eerste laag bestaat uit tastbare zaken, de dingen die een buitenlander opvallen als hij voor het eerst naar Nederland komt: de fietspaden, de huizen met de grote ramen en de gordijnen die vaak open zijn, het broodje kaas bij de lunch, de taal, de mode etc. De culturele betekenis van allerlei voorwerpen, woorden en gebaren wordt alleen begrepen door de leden van de groep. Vooroordelen worden meestal gevormd op basis van deze waarneembare symbolen.
De tweede laag bestaat uit de normen en waarden van een cultuur. Waarden zijn de opvattingen die een groep mensen deelt over wat ze graag willen, bijvoorbeeld loyaliteit, opkomen voor jezelf, zorgen voor familie etc. Normen zijn de opvattingen die mensen delen over wat zij vinden dat er moet gebeuren, bijvoorbeeld: Hoe gaan we om met tijd? Is het een gewoonte om precies op tijd te komen, of juist later? Hoe begroeten we elkaar? Geven we een hand of maken we bijvoorbeeld een buiging? En als we de ander een hand geven: geven we dan een stevige of een slappe hand? Een voorbeeld: in Nederland is een stevige hand gewenst en een slap handje een teken van een zwak karakter.
De derde laag bestaat uit de basiswaarden, de zogenaamde aannames. Deze zijn abstract en onzichtbaar, en daarom voor een buitenstaander heel moeilijk te herkennen. Onze basiswaarden leren we al op jonge leeftijd aan. Dan leren we bijvoorbeeld: wanneer we onze emoties mogen uiten en wanneer we iets mogen zeggen; wanneer we mogen vechten, lachen, huilen en liegen; wanneer we iets vies of schoon moeten vinden, als het gaat om lichamelijke functies zoals eten, spugen, snuiten en boeren; wanneer we trots mogen zijn; wanneer we ons moeten schamen et cetera.
Zo doen we dat altijd
Cultuur is aangeleerd. Het is onze houvast, ons referentiekader. Onze cultuur voelt veilig en vertrouwd. Rond ons zevende levensjaar nestelen de patronen van denken en handelen die we hebben geleerd zich in onze persoonlijkheid. Vanaf dat moment worden die waarden zo normaal en vanzelfsprekend dat ze deel uitmaken van ons onderbewuste. Tegelijkertijd oordelen we gemakkelijk over alles wat anders is. En als een buitenstaander vraagt waarom we zo handelen als we doen, zeggen we vaak: “Zo doen we dat altijd”, terwijl we eigenlijk bedoelen: “Zo hebben we dat geleerd.”
Saskia Maarse is intercultureel spreker, trainer en auteur. Ze geeft lezingen en workshops over cultuurverschillen, cultural awareness en de Nederlandse (zakelijke) cultuur in relatie tot andere culturen.
Hoi Saskia, wat heb je helder en duidelijk omschreven wat cultuur is. Dankjewel!
Graag gedaan Willemien!