Saskia Maarse | 25 februari 2019

Als je samenwerkt met andere culturen kom je nog weleens voor verrassingen te staan. Misschien heb je weleens het gevoel – bijvoorbeeld als manager – dat jouw boodschap niet overkomt bij je interculturele team. Of frustreert het je dat je bepaalde zaken niet voor elkaar krijgt in andere landen. Of irriteert het je wanneer je expat collega’s anders omgaan met afgesproken tijden?

Iedereen handelt vanuit zijn eigen referentiekader: een kader dat wordt bepaald door de culturele waarden die we op jonge leeftijd meekrijgen. Die culturele standpunten worden zo vanzelfsprekend dat we ons daar graag aan vasthouden. Dat voelt veilig en vertrouwd. Tegelijkertijd oordelen we gemakkelijk over alles wat anders is.

Er wordt vaak gezegd: “Om verschillende culturen beter te kunnen begrijpen, moeten we ons verdiepen in de ander, bijvoorbeeld door boeken te lezen en cursussen te volgen.”

Met kennis alleen redden we dat helaas niet. Als we samenwerken met verschillende culturen kunnen we ons weliswaar verdiepen in bepaalde symbolen en rituelen van de ander, maar dat wil nog niet zeggen dat we de achterliggende waarden kunnen herkennen. Laat staan kunnen aanvoelen. Daar is meer voor nodig, namelijk culturele bewustwording. Ik draai het daarom liever om: “Om andere culturen te kunnen begrijpen moeten we ons eerst bewust zijn van onze eigen cultuur!”

De vraag is: hoe doe je dat, cultureel bewust worden?

Spiegel
Die bewustwording kun je bijvoorbeeld ontwikkelen door mensen uit andere culturen te vragen wat hen opvalt aan jouw cultuur. Belangrijk daarbij is dat er wederzijds vertrouwen is en dat mensen zich veilig genoeg voelen om waarnemingen en ervaringen te kunnen delen.

Die culturele spiegel is confronterend, maar ook leerzaam en hilarisch. Je leert inzien hoe jouw culturele gedrag overkomt op anderen. Door je eigen aannames en waarheden te onderzoeken en ter discussie te durven stellen ontstaat er ruimte voor andere ideeën, andere meningen, andere waarheden en andere routines. Culturele bewustwording begint dus pas bij interactie met anderen.

Perceptie
Cultuur gaat over perceptie. We zien wat we willen zien, maar zien niet altijd wat de ander ziet. Met als gevolg dat we woorden, symbolen, gebaren, houding en gedrag van de mensen uit andere culturen vaak verkeerd interpreteren. Zo staan Nederlanders bijvoorbeeld bekend om hun directheid. We zeggen wat we bedoelen en bedoelen wat we zeggen: ja is ja en nee is echt nee (met name boven de rivieren). Belgen zijn daarentegen over het algemeen veel indirecter. Als een Belg ‘ja’ zegt wil dat niet zeggen dat hij daadwerkelijk gaat doen wat je hem vraagt. Hij kan ook bedoelen: “Ja, ik heb je gehoord.” Voor de Nederlander en de Belg is het woord ‘ja’ hetzelfde, het verschil zit hem in de betekenis ervan. Dankzij culturele bewustwording, in combinatie met kennis, kunnen we dit soort verschillen makkelijker herkennen, accepteren en overbruggen.

Culturele bewustwording ontstaat dus in dialoog, met elkaar. Dat is niet altijd makkelijk en het kost veel tijd en moeite, maar het levert je – als mens en organisatie – uiteindelijk veel op: meer mensenkennis, meer begrip, meer flexibiliteit, meer creativiteit, meer avontuur en meer succes!

Saskia Maarse is intercultureel spreker, trainer en auteur. Ze geeft lezingen en workshops over cultuurverschillen, cultural awareness en de Nederlandse (zakelijke) cultuur in relatie tot andere culturen.