Skip to main content

Morgen of mañana? – Over hoe verschillende culturen omgaan met tijd

“Ik heb een goede deal gesloten met een Spaanse aannemer,” zei de inkoper van de Nederlandse reisorganisatie waarvoor ik werkte. “Je komt in een prachtig appartementencomplex.”

Het was begin maart. Ik had net een wintersportseizoen in Oostenrijk achter de rug en zou die zomer als hostess in Spanje geplaatst worden. De inkoper beschreef vol enthousiasme het complex dat op dat moment nog in aanbouw was: “Het worden prachtige appartementen met een groot zwembad en een schitterend uitzicht.” Het klonk allemaal geweldig. Toch kon ik het – met de verhalen over de Spaanse mañana-mentaliteit in mijn achterhoofd – niet nalaten te vragen:” Weet je zeker dat het complex klaar is, als de eerste gasten aankomen?” “Ja, hoor,” zei hij. ”Maak je geen zorgen. Vorige week ben ik er nog geweest en ze liggen keurig op schema.”

De schrik van m’n leven
Een paar weken later vertrok ik richting de Spaanse kust, met een onbestemd voorgevoel. Aangekomen bij het appartementencomplex werd dat voorgevoel bevestigd: ik kreeg de schrik van m’n leven. Het dak zat erop, dat was in ieder geval iets, maar de bulldozers reden nog door de tuin – rondom een groot gat, waar vermoedelijk het zwembad zou komen te liggen. Liefst had ik direct rechtsomkeert gemaakt. Toch besloot ik te blijven, mede dankzij de geweldige hulp van mijn collega’s. We werkten dag en nacht door om alle gasten – die een paar dagen later zouden arriveren – onder te brengen in andere hotels. En de Spaanse aannemer? Ach, die haalde zijn schouders op.

Lineair of circulair
De appartementen waren niet op tijd klaar. Maar wat is op tijd? Het is maar welke culturele betekenis je daaraan geeft: de Nederlandse of de Spaanse… Het begrip ‘tijd’ is een intrigerend onderwerp in zowel filosofie en antropologie als moderne wetenschap. Tijd is een culturele dimensie, die al vele malen is onderzocht. Als we het Nederlandse naast het Spaanse begrip van ‘tijd’ leggen, zien we verschillen.

Nederland kent over het algemeen – net als Duitsland, Zwitserland en Japan – lineaire tijd: tijd is schaars en deadlines zijn heilig. Agenda’s en schema’s bepalen de volgorde van de activiteiten. Alles verloopt stap voor stap, liefst zonder onderbrekingen. Mensen leven volgens een externe klok en laten elkaar niet wachten.

Spanje kent over het algemeen – net als de meeste andere landen – circulaire tijd, waarbij deadlines en roosters hooguit een richtlijn zijn. Er vinden op hetzelfde moment verschillende activiteiten plaats. Onderbrekingen horen erbij. Mensen leven volgens een interne klok en soms moeten ze even wachten.

De appartementen waren niet op tijd klaar. Dat lag niet alleen aan de verschillende percepties van tijd, maar aan een combinatie van (culturele) factoren.

Cultuurmodel
Richard Lewis, een cross-cultureel communicatieconsultant, ontwikkelde een cultuurmodel. Daarin verdeelt hij de wereld in drie cultuurtypen:

  1. Lineair actief: taakgericht, punctueel, volgens planning, rationeel, pragmatisch, lage-contactcultuur
  2. Multiactief: menselijk, warm, gevoel, passie, hoe het uitkomt, losse structuur, gebruik maken van het moment, hoge-contextcultuur
  3. Reactief: harmonie en balans, onderlinge verhoudingen, luisteren, stilte, overdenken, reflectie, hoge-contextcultuur

Op het schema is te zien hoe ver Nederland en Spanje uit elkaar liggen.

Culturele dimensies als het fenomeen tijd kunnen op eindeloos veel verschillende manieren worden geïnterpreteerd. Daardoor ontstaan misverstanden, onbegrip en ergernissen. Om die te voorkomen en succesvol zaken te kunnen doen, is kennis van elkaars cultuur – en vooral bewustzijn van de eigen cultuur – essentieel.

Saskia Maarse is intercultureel spreker, trainer en auteur. Ze geeft lezingen en workshops over cultuurverschillen, cultural awareness en de Nederlandse (zakelijke) cultuur in relatie tot andere culturen.

4 Comments

  • Axel Gruteke schreef:

    Inderdaad is dit de dagelijkse gang van zaken in Spanje. Na er 23 jaar met veel plezier gewoond te hebben weet ik inmiddels dat “mañana” niet “morgen” betekend, maar “niet vandaag”…

  • Peter Boorsma schreef:

    Volgens mij komt dat van de mañana-cultuur van een Engelse reiziger uit de 19e eeuw en zijn vervolgens hele volksstammen Engelsen< Fransen en Nederlanders naar Spanje afgereisd om de bevestiging te zoeken. Als er al een mañana-cultuur is, is dat eerder in de zin van 'Ok, dat kunnen we morgen gelijk doen'. Niet zoals in Nederland, waar het eerst beschikbare gaatje in de agenda pas over twee maanden is (om dan de dag ervoor op te bellen om te melden dat er helaas wat tussengekomen is). Wat betreft die Spaanse aannemer: misschien had de inkoper geen geld over voor een echt goede aannemer? En de aannemer van de Noord-Zuid-lijn, om maar wat te noemen, die heeft dan last van een 'el año que viene'- cultuur? En dat dat Lewis-model: is het nu echt aannemelijk dat alle Latijnse landen in één bolletje zitten? Filosoferen over culturen is erg leuk, maar hoe meet je de verschillen? De onderzoeken en vraagstellingen zijn immers ook al cultureel bepaald. Volgens is het enige wat je kunt doen als je intercultureel werkt, er bedacht op zijn dat mensen soms wat anders zijn.- Reactie is wat langer geworden dan voorgenomen.

    • Saskia Maarse schreef:

      Hallo Peter, Bedankt voor je uitgebreide reactie! Interessant, van die Engelse reiziger. V.w.b. de situatie met de Spaanse aannemer: deze anekdote heb ik in mijn blog als voorbeeld gebruikt om de verschillende tijdspercepties toe te lichten, maar uiteraard ligt de situatie veel genuanceerder en hebben meerdere factoren een rol gespeeld: wel of geen goede aannemer, verschillende communicatiestijlen, misverstanden, etc. Desalniettemin hoor ik tijdens mijn workshops vaak dat Nederlanders tegen de verschillende tijdspercepties aanlopen, niet alleen in Spanje. De meeste landen gaan flexibeler om met tijd. Alleen Nederlanders, Duitsers, Japanners en Zwitsers zijn over het algemeen stricter als het om planning en tijd gaat. En daarbij geldt ook: niet alle Nederlanders komen op tijd, en niet alle Spanjaarden zijn flexibel.. Het gaat hier om een algemeen beeld. Het schema van Lewis wordt – net als de schema’s van Hofstede, Trompenaars – gebruikt om situaties m.b.t. cultuurverschillen beter te begrijpen. De schema’s zijn inderdaad niet bedoeld om mensen in hokjes te plaatsen, maar kunnen wel helpen om inzicht krijgen. En naast cultuur wordt iemands persoonlijkheid ook gevormd door opvoeding, karakter, omgeving, etc. Afijn, je kunt er uren over praten 🙂

Leave a Reply