"Ik vertrouw je" - Over de verschillende percepties van tijd, vertrouwen en hiërarchie
Stel, je bent onderweg naar een belangrijke afspraak, bijvoorbeeld een sollicitatiegesprek. Je wilt daar op tijd zijn om een goede eerste indruk te maken. Onderweg kom je een – voor jou – belangrijk persoon tegen. Een persoon voor wie je respect hebt, bijvoorbeeld je voormalige baas. Hij of zij begint een uitgebreid verhaal tegen je te vertellen. Het verhaal duurt en duurt. Intussen zit je op hete kolen. Als je gesprekspartner nog langer blijft doorgaan, kom je waarschijnlijk te laat op je afspraak. Wat doe je?
A. Je onderbreekt je voormalige baas en zegt: “Sorry dat ik je / u onderbreek, maar ik ben onderweg naar een belangrijke afspraak waar ik echt op tijd moet zijn. Zullen we een andere keer verder praten?”
B. Je luistert geduldig naar het verhaal. Intussen probeer je op een non-verbale manier duidelijk te maken dat je haast hebt, met het risico dat die boodschap niet wordt opgepikt.
Te laat komen is ongepast
Het zal je niet verbazen dat de meeste Nederlanders voor antwoord A kiezen. Het ‘afsprakensysteem’ in Nederland is niet meer weg te denken uit ons dagelijks leven. Iedereen heeft een agenda waarin de dagindeling van uur tot uur is vastgelegd. Uiterst belangrijk daarbij is op tijd komen. Te laat komen is ongepast en schopt het schema door de war. Bovendien worden laatkomers als ‘onbetrouwbaar’ bestempeld.
Om samen te kunnen werken moeten we elkaar kunnen vertrouwen. Alleen: waarop we dat vertrouwen baseren, verschilt per cultuur.
Cognitief vertrouwen
In taakgerichte landen zoals Amerika, Denemarken, Australië en Nederland zijn arbeidsrelaties over het algemeen gebaseerd op cognitief vertrouwen. Cognitief vertrouwen is het vertrouwen op basis van kennis en capaciteiten. “Je levert goed werk, dus ik vertrouw je.” Het nakomen van afspraken en het op tijd leveren van producten of diensten (van een goede kwaliteit) zijn daarbij heel belangrijk. In deze landen is het vertrouwen er meestal al in een vroeg stadium. Afspraken worden schriftelijk vastgelegd.
Affectief vertrouwen
Ruim 70 % van de mensen wereldwijd kiest waarschijnlijk voor antwoord B. De meeste culturen zijn namelijk relatiegerichte landen, waarbij relaties gebaseerd zijn op affectief vertrouwen. Bij deze vorm van vertrouwen gaat het primair om de betrokken personen en minder om de taak. “We hebben goed contact, dus ik vertrouw je.” Veel van die culturen zien tijd als een rekbaar begrip. Afspraken worden veelal mondeling vastgelegd. “Je hebt mijn woord.” Dit zijn bijvoorbeeld landen als Brazilië, Rusland, Saoedi-Arabië, Nigeria en China – maar ook België is een relatiegericht land. In relatiegerichte landen duurt het veel langer voordat het vertrouwen er is. Daar gaan vaak vele etentjes aan vooraf.
Machtsafstand (culturele dimensie van Hofstede)
Er is nog een reden waarom de meeste Nederlanders voor antwoord A kiezen. Nederland is – net als Denemarken en Zweden – een land met een kleine machtsafstand, waar ouders hun kinderen leren dat je onafhankelijk bent, ook in relatie tot mensen met autoriteit. Leidinggevenden en hun ondergeschikten zien elkaar als gelijken. Dit maakt discussies en elkaar onderbreken mogelijk. In culturen met een grote machtsafstand leren kinderen dat je niet zomaar het recht hebt te spreken. Pas als je toestemming krijgt, kun je beleefd iets vragen of opmerken. In deze culturen is het vaak onbeleefd om iemand met autoriteit te onderbreken.
Of je voor antwoord A of B kiest is dus deels cultureel bepaald. Als je gaat samenwerken met mensen uit andere landen en culturen, is het raadzaam om je o.a. te verdiepen in de verschillende percepties van tijd, vertrouwen en machtsafstand. Zo kun je je oordeel uitstellen, de verschillen sneller signaleren en bespreken – en wantrouwen eerder voorkomen.
Wil je meer weten over cultuurverschillen m.b.t. tijd, vertrouwen en machtsafstand? Lees dan deze blogs:
Bron cognitief vertrouwen vs. affectief vertrouwen: Erin Meyer, The Culture Map.
Over Saskia Maarse
Saskia Maarse is intercultureel spreker, trainer en auteur. Ze geeft lezingen en workshops over cultuurverschillen, cultural awareness en de Nederlandse (zakelijke) cultuur in relatie tot andere culturen.
