Saskia Maarse | 4 februari 2020

Tijdens een gastcollege aan de Hogeschool in Amsterdam keek ik de groep internationale studenten regelmatig rond en scande – zonder me ervan bewust te zijn – de studenten op afkomst: “Die blonde jongen met blauwe ogen komt vast uit Noord-Europa, dat Aziatisch meisje vooraan waarschijnlijk uit een Oosters land; en die stille jongen met Afrikaanse looks zou weleens uit Suriname kunnen komen.”

Aan het einde van mijn presentatie deed ik ter afsluiting een spel om te achterhalen waar iedereen was opgegroeid. Wat bleek: de blonde jongen met blauwe ogen kwam uit Argentinië, het Aziatische meisje uit de Verenigde Staten en de jongen met de donkere huidskleur? Die was geboren en getogen in Nederland. Op dat moment realiseerde ik me dat ik me op het verkeerde been had laten zetten door stereotypen, de beelden in mijn hoofd.

Dit is mijn huis
Tijdens mijn interculturele lezingen en workshops stel ik mezelf altijd voor aan de hand van een foto van een molen, een stuk kaas en een wietplant: “Dit is mijn huis, ik ben dol op kaas en – als het even kan – ga ik ieder weekend naar Amsterdam om een paar jointjes te roken.” Deze introductie veroorzaakt vaak hilariteit, waarna ik uitleg wat stereotyperen is en waarom we dat doen. Je zou daarom denken dat ik heel bewust omga met stereotypen. Niet dus! En dat heeft een reden. Denken in stereotypen is niet alleen maar fout.

De wereld begrijpelijk en overzichtelijk maken
Van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat zijn we voortdurend bezig met het structureren en benoemen van dingen, gebeurtenissen en levende wezens. Zaken ordenen is een van de meest basale activiteiten van ons brein. Daarmee geven we betekenis aan de wereld om ons heen. Stereotypering (dat wil zeggen: generaliseren door algemene kenmerken toe te kennen aan iets of iemand) helpt ons om niet overweldigd te raken door de duizenden nieuwe indrukken die we iedere dag opdoen. Daarnaast is het – volgens biologen – essentieel om, binnen een paar seconden, te kunnen inschatten of personen, dieren en situaties betrouwbaar zijn. Ons leven kan ervan afhangen.

Een goed en veilig gevoel
Niet voor niets hebben we als volwassenen nog steeds een natuurlijke neiging om vooral samen te willen werken, en te leven, met mensen die op ons lijken. Deze mensen bevestigen onze beelden, meningen en standpunten. Dat schept vertrouwen en dat geeft ons een goed en veilig gevoel – over onszelf en onze omgeving.

Kinderen
Als kind ondergaan we onbekende situaties heel anders. Op heel jonge leeftijd kunnen we de wereld om ons heen nog op spontane en open wijze observeren en plakken niet overal een etiket op. Intussen gebeurt iets opmerkelijks, terwijl we opgroeien. Onze omgeving gaat invloed op ons uitoefenen: “Doe niet zo raar!” “Geef die mevrouw eens netjes een hand!” “Eet je bord eens leeg!” Gaandeweg krijgen acties, situaties, mensen, dieren en voorwerpen zodoende een min of meer vaste betekenis. Vanaf dat moment beschouwen we bepaald gedrag als normaal en ander gedrag niet.

Stereotypen
Zo ontstaan in ons brein ook allerlei associaties bij het gedrag van mensen die niet uit dezelfde streek of hetzelfde land komen als wij: Brabanders zijn gastvrij maar komen altijd te laat, mensen van ‘boven de rivier’ kunnen geen carnaval vieren, Grieken zijn relaxed en corrupt, Amerikanen zijn vriendelijk en oppervlakkig, Polen zijn harde werkers maar ook dronkenlappen, etc.

Deze stereotypen, die zich hebben vastgezet in ons denken, ervaren we als ‘nuttige kennis’. Ze houden onze werkelijkheid immers begrijpelijk en overzichtelijk. Toch kloppen stereotypen vaak niet en zitten ze ons regelmatig juist in de weg.

Context
Hoe mensen elkaar zien, hangt bovendien sterk van de context af. Zo vertelde een Turks-Nederlandse vrouw me een keer: ”Als ik in het buitenland ben, word ik gezien als die Hollandse, terwijl ik in Nederland vaak als de Turkse wordt benaderd.”

Mee bewegen
De wereld om ons heen is in beweging. Om te voorkomen dat we ons te veel laten (mis)leiden door stereotypen is het belangrijk om mee te bewegen op het ritme van die veranderingen in de wereld. Stereotypen geven ons allang niet altijd (meer) de juiste informatie en een goed houvast. Niet alle Noord-Europeanen hebben blond haar en blauwe ogen, niet alle Amerikanen eten hamburgers en niet alle Aziaten zijn stil. En zelfs als een bepaald stereotype nog door de meerderheid om ons heen wordt bevestigd, kunnen we als individu de plank volledig misslaan.

Interactie met mensen die anders zijn dan wijzelf vraagt daarom vandaag de dag om een ander uitgangspunt en een andere houding tegenover elkaar. Om bewustwording en alertheid, een vastberaden nieuwsgierigheid en een open mindset! Zo raken we vertrouwd met verschillen en krijgt ook diversiteit (hopelijk) op den duur een vast plaatsje in onze denkwijze.

Lees ook het  blog: Werken met verschillende culturen is een kwestie van schakelen

Saskia Maarse is intercultureel expert, spreker en auteur. Ze schrijft en spreekt over de Nederlandse (zakelijke) cultuur in relatie tot andere culturen.

Lezingen en workshops
Saskia geeft lezingen en workshops over de Nederlandse cultuur, cultural awareness en intercultureel samenwerken. Daarin deelt ze haar ‘zes cultuurprincipes’ en laat ze op inspirerende en humoristische manier zien wat we kunnen leren van zowel onze eigen cultuur als andere culturen op het gebied van bijvoorbeeld communicatie, vertrouwen en omgangsvormen.

Boeken
Voor haar boeken interviewde Saskia zes jaar lang ondernemers en managers uit 30 verschillende landen over de Nederlandse (zakelijke) cultuur.
– In Tutti frutti portretteert Saskia 28 succesvolle ondernemers van verschillende nationaliteiten en culturen in Nederland.
– In Onder de zeespiegel beschrijft Saskia hoe de hedendaagse Nederlandse cultuur wordt ervaren door ondernemer en managers uit verschillende landen.