Saskia Maarse | 20 december 2024

Jaren geleden kregen we Franse vrienden op bezoek. Ze waren nooit eerder in Nederland geweest. Zijn eerste vraag was: ”Waar zijn de bergen?” Tja, die hebben we hier niet. Haar eerste vraag was: “Waarom hebben Nederlanders allemaal plantjes voor de ramen?” “Eh, dat vinden we gezellig”, wilde ik zeggen, maar hoe vertaal je ‘gezellig’? Dit culturele stopwoord is onvertaalbaar en niet uit te leggen. Gezelligheid moet je ervaren. In dit blog leg ik twee soorten gezelligheid uit en ga ik in op hoe verschillende culturen daar invulling aan geven.

De Nederlandse gezelligheid hangt in de eerste plaats samen met huiselijkheid. Buiten is het donker, koud en guur. Binnen hebben we kaarsjes aan, een schaal met toastjes op tafel en zitten we met een dekentje op de bank voor de tv… Vaak met de gordijnen open. “Dat is raar”, zeggen voorbijgangers die uit andere landen komen. “Je kunt zo naar binnen kijken! Waarom is dat?”

Enge ziektes
In de 19e eeuw keken – volgens historicus Herman Pleij – mensen uit het buitenland vol verwondering naar hoe schoon de dorpen en steden in Nederland waren en hoe de huizen blonken. Zowel de binnen- als buitenkant van huizen werd grondig schoongepoetst. Men concurreerde graag met elkaar op dat gebied. Door ’s avonds onze gordijnen open te laten, lieten we zien: kijk, wij hebben alles goed voor elkaar! De verklaring voor deze schoonmaakdrift zou liggen in smetvrees: men was ervan overtuigd dat al dat water – waartegen we streden – vergeven was van besmettelijke stoffen en enge ziektes. De behoefte om schone en gezellige plekjes te creëren is sindsdien gebleven.

Laten we het gezellig houden
Veel Nederlanders hechten een groot belang aan het typisch Nederlandse begrip ‘gezelligheid’. Naast een vorm van huiselijkheid is gezelligheid een sfeer die samenhangt met prettig gezelschap. Gezelligheid is daarmee bepalend voor de wijze waarop mensen met elkaar omgaan. Het woord ‘gezellig’ komt in veel communicatie- en reclame-uitingen voor. Kom gezellig eten! Kom gezellig winkelen!  Zelfs als er ruzie of onrust in de lucht hangt, blijft het woord niet achterwege: “Laten we het gezellig houden.” Die norm zie je op veel specifieke terreinen terug: thuis, op het werk, op de sportschool, bij verenigingen en clubjes

Privé en zakelijk
In andere landen – en bij veel subculturen in Nederland – hangt gezelligheid vooral samen met eten, dansen en muziek maken. Opvallend daarbij is dat huiselijke en zakelijke gezelligheid vaak onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Een Surinaamse kennis vertelde me een keertje: “Nederlandse collega’s en vrienden die bij mij thuis komen, verbazen zich vaak over mijn gastvrijheid: er is altijd te eten, iets lekkers in huis. Wij koken vaak grotere hoeveelheden en er kan altijd wel een extra bord bij voor een onverwachte gast. Bij feesten nodigen we naast familie en vrienden vaak ook collega’s en zakelijke relaties uit.” In Nederland kan gezelligheid (vaak gepland) ook samenhangen met samen eten, maar houden we privé en zakelijk meestal liever gescheiden.

Hoe mensen het fenomeen gezelligheid invullen, en wat voor betekenis ze die geven, is deels cultureel bepaald en heeft vaak te maken met hoe we omgaan met relaties, zowel privé als in de zakelijke omgeving.

Lees ook: Waarom is gourmetten zo populair in Nederland en wat zegt dat over onze cultuur?